Last van klimaatpessimisme? De data kunnen ook hoop bieden

Wát? Niet meer, maar juist steeds minder doden? Ritchie kon het haast niet geloven, vertelt ze, in een hotellobby in Amsterdam. ‘In het nieuws hoorde ik voortdurend over klimaatrampen. En je neemt aan dat meer rampen betekent dat er ook steeds meer mensen doodgaan.’

Het tegendeel is waar. Door de bank genomen gaan er juist steeds minder mensen dood door natuurgeweld. ‘Ik denk dat deze grafiek toont dat hoewel we meer klimaatschade en klimaatverandering zien, onze weerbaarheid sneller toenam. We zitten in een soort race. De klimaatinvloed stijgt, maar we zijn onszelf ook beter gaan beschermen, met waarschuwingssystemen, betere infrastructuur, snelle hulpverlening.’

Geen reden overigens om achterover te leunen, benadrukt Ritchie, die als datawetenschapper nu hoofd onderzoek is bij statistieksite Our World In Data. ‘Klimaatinvloed heeft de neiging om niet-lineair te zijn. Dus bij meer opwarming moeten we waarschijnlijk steeds sneller rennen om het bij te houden. Helemaal als je tot de armste mensen van de wereld hoort.’

Niettemin is Ritchie er in haar onlangs verschenen boek Niet het einde van de wereld een beetje pinnig over: hadden ze dat niet even kunnen vertellen, daar aan de opleiding aardwetenschap van de universiteit van Edinburgh? ‘Er is weinig ruimte om drie stappen terug te zetten, om het grotere plaatje te overzien.’

‘Laat ik duidelijk zijn: we lopen niet op schema. We gaan niet af op de afgesproken 1,5 graad opwarming, maar eerder op 2,5 graad’, zegt Ritchie.

‘Er is dus geen enkele reden voor blind optimisme, zo van: alles komt wel goed. Reden voor voorzichtig optimisme is er wel. Er is een betere toekomst denkbaar en we weten welke oplossingen daarheen voeren. De doelstelling van 1,5 graad opwarming is echt wel van tafel. Maar ik denk dat we lager kunnen uitkomen dan 2,5 graad.’

Dat de horrorscenario’s van 5 of 6 graden opwarming eind deze eeuw bij het huidige beleid in feite afvallen, dat gaat tussen alle alarmerende verhalen over smeltende poolkappen en verdwijnende soorten nogal eens verloren. ‘Als je kijkt naar de algehele toon rond klimaatverandering, neigt het naar: we hebben nog vijf jaar voordat we ten onder gaan. We hebben nog zestig oogsten te gaan. Zes miljard mensen zullen deze eeuw nog omkomen’, citeert ze Extinction Rebellion-grondlegger Roger Hallam. ‘Ik snap niet wat mensen met zulke uitspraken denken te bereiken.’

De openingszin van haar boek is een pets in het gezicht: ‘Het is tegenwoordig normaal om tegen kinderen te zeggen dat ze zullen sterven als gevolg van klimaatverandering.’ Een overdrijving? Niet helemaal. Ter onderbouwing verwijst ze naar een veelgeciteerd onderzoek in artsenblad The Lancet Planetary Health, naar klimaatopvattingen onder jongeren in tien landen. 56 procent onderschrijft de stelling ‘de mensheid is gedoemd’, driekwart vindt de toekomst ‘beangstigend’, 40 procent twijfelt zelfs om kinderen te nemen.

Als er één statistiek is die ze overbezorgde klimaatpessimisten zou willen voorhouden, zegt Ritchie, is het deze. In slechts tien jaar tijd zijn de kosten van koolstofarme energie gekelderd.

‘Dit is echt essentieel voor de energietransitie’, zegt ze. ‘Zolang de alternatieven voor fossiele brandstof duur zijn, ga je nooit winnen. Nu zijn we voor het eerst in de positie waarin het in ons economische kortetermijnbelang is om koolstofarme technieken te gebruiken.’

Wat niet wegneemt dat wereldwijd grofweg 90 procent van alle opgewekte energie gewoon nog komt van kolen, olie, gas of hout, erkent ze. Maar het kan snel gaan: ‘De notie dat dit een geleidelijke, lineaire omslag is, klopt niet. Technologietrends volgen een S-curve. Ze beginnen langzaam en versnellen dan. En wij zitten net op het punt waarop ze, land voor land, in de turbostand beginnen te gaan.’

Een ander sleutelinzicht is dit. ‘Historisch gezien gold dat des te rijker je werd, des te meer CO₂ je uitstootte. Want je enige energiebron was het verbranden van fossiele brandstof.’ Die wetmatigheid – meer welvaart betekent meer uitstoot – wordt in steeds meer landen doorbroken.

Vooral door efficiënter energieverbruik en meer duurzame energie kan een economie nu groeien terwijl de uitstoot afneemt. ‘Dat geldt nog vooral voor rijke landen. Maar er zijn ook middeninkomenslanden, waar we deze ontkoppeling beginnen te zien. Zelfs China heeft het stadium bereikt waar de CO₂-uitstoot omlaaggaat, terwijl de economie blijft groeien.’ Onder meer het klimaatplatform Carbon Brief voorziet inderdaad dat de Chinese CO₂-uitstoot dit jaar voor het eerst zal afnemen.

Economische groei is absoluut essentieel, vindt Ritchie, die daarmee dwars ingaat tegen de gedachte van ‘degrowth’ (‘ontgroeien’). Simpel: om de gehele wereldbevolking boven de armoedegrens van 30 dollar per dag te tillen, zou de wereldeconomie vijf keer zo groot moeten worden, berekent ze. ‘Een wereld zonder economische groei zou een zeer arme wereld blijven.’

Mooi en aardig, maar intussen schoot de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd omhoog.

Verbijsterend cijfer uit haar boek: de gemiddelde Brit heeft weer dezelfde koolstofuitstoot als in 1850, toen vier op de vijf Britten boer waren en er nog geen auto’s, vliegtuigen of fabrieken waren. Tekenend voor de duurzame revolutie die zich begint af te tekenen, vindt ze.

Er is nog een andere, diepe trend. Het aantal kinderen neemt af. Ook in landen als India en Bangladesh, en zelfs in Afrika. Dat is goed nieuws voor de wereld, want minder mensen betekent minder broeikasgassen.

De motor: economische ontwikkeling. Vrouwen gaan vaker naar school, krijgen betaald werk en minder tijd, kinderen worden minder belangrijk als oudedagsvoorziening en door de lagere kindersterfte hoeft men geen kinderen ‘op reserve’ te nemen. ‘In Afrika zakt het geboortecijfer sneller dan de Verenigde Naties voorzien’, zegt Ritchie.

Dat is belangrijk. Demografen voorzien een bevolkingsexplosie in Afrika, met als gevolg een oplopende wereldbevolking tot 10,4 miljard zielen in 2100. Maar we hoeven gemiddeld maar een half kind minder te krijgen, of de bevolking piekt al rond 2050, op amper 9 miljard mensen (het zijn er nu 7,9 miljard). Dat scheelt haast de helft.

‘Ik denk dat er nog steeds veel bevolkingsgroei komt in Afrika’, zegt Ritchie. ‘Maar er is ook een andere kant. Afrika heeft veel economische kansen, met het enorme menselijke kapitaal van zijn jonge bevolking.’

‘Aanbeveling nummer één als je de koolstofvoetafdruk van voedsel wilt terugdringen’, zegt Ritchie, ‘is om minder vlees te eten. Vooral minder rundvlees. De meeste mensen weten dat wel, maar denken dat vleesvervangers ook veel energie en uitstoot kosten. De data laten zien dat dat niet zo is.’

Voedsel speelt een belangrijke rol in haar boek, omdat zoveel milieuproblemen er samenkomen: boskap, biodiversiteitsverlies, vervuiling en natuurlijk uitstoot van broeikasgassen. Maar verlies ook hier het grote plaatje niet uit het oog, betoogt Ritchie: ‘In sommige gebieden is er meer variatie van jaar op jaar. Toch hadden we vorig jaar nog een recordoogst. En, het is controversieel om te zeggen, maar in noordelijke gebieden zullen we langere groeiseizoenen en grotere oogsten zien.’

‘Over biodiversiteit ben ik het meest pessimistisch’, bekent Ritchie. Want hoe je het ook bekijkt, sinds de komst van de mens is op alle continenten tot wel 90 procent van alle soorten megafauna verdwenen.

Alleen heeft dat lang niet altijd te maken met het klimaat. ‘Voor koraalriffen is opwarming het belangrijkste probleem. Maar het is natuurlijk niet zo dat biodiversiteitsverlies iets is van de afgelopen vijftig jaar. De grote klapper is de jacht geweest, en tegenwoordig de landbouw.’

Toch zijn er ook hier lichtpuntjes. Hoe dramatisch het ook bergafwaarts gaat in bijvoorbeeld de Amazone of Indonesië, in rijke, westerse landen trekt het bosoppervlak aan en maken veel beschermde soorten juist een comeback. Van de bever tot de bruine beer, van de zeehond tot de wolf.

Dat laat zien dat het geen wet is dat economische activiteit leidt tot afbraak van de levende natuur.

‘Voor journalisten en communicatoren is het makkelijker om te zeggen: 69 procent van het wild op de wereld is verdwenen, dan: het ligt complex, op sommige plaatsen gaat het bergafwaarts en op andere plaatsen juist beter. Toch is dat het beeld’, zegt Ritchie.

‘Een complex verhaal vertellen is ingewikkeld. Dus klampen we ons vaak vast aan één getal dat past bij wat we al denken dat het geval is’, signaleert ze. ‘Zo houdt pessimisme zichzelf in stand.’