Terugkeer is niet zelden een kwestie van een lange adem. Zo had IOM-counselor Ard drie jaar geleden in Kerkrade voor het eerst contact met de nu 27-jarige Aruna (niet haar echte naam) voor een gesprek over terugkeer naar Sri Lanka. Het werd een hobbelig traject, met vertraging door corona en voortdurende twijfel door familie in Nederland die haar liever hier zag blijven.  

Uiteindelijk koos Aruna haar eigen pad en besloot ze in de zomer van 2021 om na een verblijf van ruim 10 jaar in Nederland met hulp van IOM terug te gaan naar Jaffna, haar geboorteplaats.
Door haar verlopen asielstatus was ze al een tijd ongedocumenteerd en ze zag geen perspectief meer in Nederland. Ze had hier familie, vrienden, was meer Limburgs dan Sri Lankaans, maar ze wilde een volwaardig bestaan kunnen opbouwen. Haar moeder besloot met haar mee terug te gaan.  Ook zij verbleef in Nederland al een tijd zonder papieren en wilde niet zonder haar dochter achterblijven.  

Er werd een aanvraag voor een vervangend reisdocument gedaan bij de ambassade. Aangezien ze al zo lang weg was uit Sri Lanka en de nodige identiteitsdocumenten geverifieerd moesten worden, duurde het langer dan verwacht voordat een laissez-passer werd afgegeven. In de tussentijd kon Aruna met haar moeder wel goed uitzoeken waar ze konden verblijven. Via internet werd een geschikt onderkomen gevonden in Jaffna, dat met een deel van het herintegratiebudget van IOM kon worden gehuurd en ingericht.  

Afgelopen september zijn ze teruggekeerd en er brak een spannende tijd aan. Het herintegratie-budget slonk snel en Aruna had nog geen werk gevonden. Ard had in die periode via WhatsApp veel contact met haar en zag dat ze niet opgaf en bleef werken aan het opbouwen van haar netwerk. Onlangs heeft hij het nieuws ontvangen dat Aruna na veel solliciteren in een ziekenhuis als zorgverleenster is aangenomen. 

Op zaterdag 10 december hebben we samen met Den Haag Wereldhuis een afvalopruimactie georganiseerd in Den Haag.

Na een warme lunch, verzorgd door de mensen van het Wereldhuis, gingen we in zes groepjes de kou in. Uitgerust met afvalknijpers van Gemeente Den Haag, handschoenen en vuilniszakken, liepen we met een gemêleerde groep mensen uit de buurt verschillende routes door de Schilderswijk. Met 40 zakken vol zwerfafval werd er een mooie bijdrage geleverd aan de Trashpackers Challenge (www.trashpackers.org).

Den Haag Wereldhuis is er voor mensen die zonder papieren in de regio Den Haag leven.
Zij kunnen er terecht voor praktische hulp, medisch en juridisch advies en een luisterend oor.
Het Wereldhuis werkt lokaal en regionaal intensief samen met andere organisaties, waaronder IOM.
 
Met dit evenement wilden IOM en Den Haag Wereldhuis het contact bevorderen tussen buurtbewoners van de Schilderswijk, waar ook ongedocumenteerde migranten deel van uitmaken. Met dergelijke outreachactiviteiten wordt op informele wijze informatie over IOM gegeven en worden de relaties met sleutelfiguren en lokale partners versterkt.     

Normaal gesproken keren er jaarlijks ongeveer 45 personen vrijwillig terug met IOM naar de Filipijnen. Dit jaar zullen dat er ruim 100 zijn. Het was dan ook even opkijken toen Fairwork eind september met ons contact opnam over een groep van 58 Filipijnen die mogelijk zouden willen terugkeren naar hun land van herkomst. 

Zij maakten deel uit van een groep arbeidsmigranten die slachtoffer was van frauduleuze praktijken bij bedrijven in het Antwerps havengebied. Hun werkvergunningen bleken vals te zijn, waardoor ze hier irregulier verbleven. Een deel van de werknemers werd gehuisvest in Zeeland en Limburg, net over de grens. CoMensha had ervoor gezorgd dat 11 Filipijnen werden overgeplaatst van Limburg naar opvanglocaties in Den Haag en Amsterdam. 

Alle Filipijnen die hadden aangegeven terug te willen keren werden door IOM-counselors bezocht om informatie te ontvangen en eventueel verder begeleid te worden bij hun terugkeer. Ard was een van de counselors die langs de verschillende verblijfslocaties ging om hen te spreken: “Wat ze me bijna allemaal vertelden, was dat de salarissen hier simpelweg zoveel maal hoger zijn dan thuis, dat ze hun schrijnende situaties en het gemis van familie vaak op de koop toe nemen. Soms ook als dat betekent dat je hier als ongedocumenteerde verder gaat.”     
In de maanden oktober en november zijn er in totaal 44 personen van deze groep Filipijnse arbeidsmigranten met IOM teruggekeerd. 

Wat misschien niet bij iedereen bekend is, is dat veel landen geen ambassade of consulaat in Nederland hebben. Naast allerlei EU-instanties en internationale organisaties, zijn er in Brussel meer dan 60 ambassades die ook verantwoordelijk zijn voor diensten aan hun onderdanen die in Nederland verblijven. Zo bevinden bijvoorbeeld de ambassades van Guinee, Mongolië, Oeganda en Somalië zich in Brussel en zijn geaccrediteerd in Nederland. Om ook de migranten waarvan de ambassade niet in Nederland gevestigd is te kunnen ondersteunen, zijn collega’s van het IOM Diplomatieke Liaison team dan ook regelmatig in de hoofdstad van onze zuiderburen te vinden. 

Collega Jan Minke Contreras onderhoudt nauwe contacten met de diplomatieke vertegenwoordigingen die in Brussel te vinden zijn. In de culturele smeltkroes worden allerlei talen gesproken, al wordt bij de meeste ambassades geen Vlaams gesproken. De communicatie gaat dus vooral in het Frans, of in het Engels. Jan is regelmatig met de metro tussen de wijken Elsene, Montgomery en Etterbeek onderweg. Als een migrant voor de aanvraag van een reisdocument naar Brussel moet, kan hij de persoon begeleiden om hun weg te vinden in de grote, meertalige stad. Verder haalt hij reisdocumenten op en houdt hij de diplomatieke relaties in Brussel op de hoogte van de ondersteuning die IOM migranten biedt. 

Ook in Nederland is het Diplomatieke Liaison team in contact met tientallen ambassades en consulaten in Den Haag, Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Deventer. Tussen januari en november zijn er 325 reisdocumenten verkregen met ondersteuning van het team. 
 
Een geldig reisdocument is nodig om te kunnen reizen, dus ook voor het faciliteren van vrijwillige terugkeer. Voor migranten die niet (meer) in het bezit zijn van een geldig paspoort, biedt IOM advies en hulp bij het verkrijgen van een reisdocument. Wij informeren migranten over de vereisten om een (tijdelijk) reisdocument, ook wel een laissez-passer genoemd, te verkrijgen en vergoeden eventueel bijkomende kosten. Denk daarbij aan kosten voor het aanvragen van een document, pasfoto's en het legaliseren van eventueel ondersteunende documenten zoals geboorteaktes. Het opbouwen en onderhouden van relaties met ambassades en consulaten zijn dan ook een essentieel onderdeel van het vrijwillige terugkeerprogramma van IOM.     

We hebben het deze zomer allemaal kunnen volgen, er ging geen dag voorbij of 'Ter Apel' was in het nieuws. Het aanmeldcentrum in Ter Apel was overvol, waardoor regelmatig honderden mensen buiten moesten slapen. Aan het einde van de zomer is er een nieuwe, tijdelijke, opvanglocatie in Zoutkamp geopend om de druk wat te verlichten. De asielopvangcrisis is een complex vraagstuk en lijkt nog niet voorbij. We vroegen onze collega's Sterre van Til en Advina Murina om hun ervaringen te delen over de situatie in Ter Apel. Zij zijn hier voor de IOM-spreekuren bijna dagelijks aanwezig.

Sterre: “Ik ben in juni 2020 begonnen met werken voor IOM in Ter Apel. Een gekke periode: we gingen niet naar onze reguliere spreekuurlocaties en afspraken werden online of telefonisch geregeld. Ter Apel was niet nieuw voor mij omdat ik eerder op het aanmeldcentrum voor Stichting Nidos had gewerkt. Ik kende de ketenpartners en hun werkwijze. De vrijheids-beperkende locatie (VBL) was wel nog onbekend voor mij.

Covid-19 zorgde de afgelopen jaren voor tal van uitdagingen bij het realiseren van vertrek voor migranten. Maar deze zomer waren er nog andere uitdagingen in Ter Apel. Door de hoge instroom en gebrek aan slaapplaatsen sliep men regelmatig buiten. Dat zorgde soms voor onveilige situaties. Meest memorabel, in negatieve zin, was de dood van de drie maanden oude baby. Dat maakte ontzettend veel indruk.

Organisaties als het Rode Kruis en Artsen Zonder Grenzen werkten samen om migranten medische hulp te bieden en de Koninklijke Marechaussee werd ingeschakeld om de veiligheid ter plaatse te helpen waarborgen. We hebben allemaal de beelden gezien van migranten die dagenlang tegen de toegangspoort waren geplakt, hun handen erdoorheen staken om aan water en voedsel te komen. Het was hartverscheurend. De vele berichten en telefoontjes waarin collega’s hun steun betuigden hebben mij in die periode erg goed gedaan. 

Het is nu rustiger in Ter Apel. De instroom lijkt wat afgenomen en er zijn momenteel geen mensen die buiten slapen. Ik heb ontzettend veel respect voor onze partners in de keten, die alles uit de kast hebben moeten halen om migranten te helpen. Gedurende deze periode zijn we blijven werken in Ter Apel en hebben we ons gericht op de omgang met migranten, waarbij we een luisterend oor konden bieden. Als ik zo terugkijk, was het goed om op deze manier een bijdrage te kunnen leveren.”  

Advina: “Sinds 2013 ben ik werkzaam voor IOM, vanaf het begin in Ter Apel. Hiervoor heb ik gewerkt bij verschillende organisaties op het gebied van migratie. Ik heb altijd affiniteit gehad om te werken met mensen uit verschillende culturen. Het is mijn passie om migranten te ondersteunen in hun zoektocht naar een betere toekomst, hier in Nederland of in hun land van herkomst.

Iedere dag is anders in Ter Apel. Je hebt uiteraard de vaste spreekuren, maar daarbuiten dien je flexibel en proactief te zijn. Je werkt immers met mensen en ieder persoon heeft zijn eigen verhaal, behoeftes en wensen. Never a dull moment!

Dat kan je zeker zeggen van het afgelopen jaar. Het stressniveau bij medewerkers van alle ketenpartners, maar ook bij migranten was hoog. Dit heeft gezorgd voor veel spanningen en helaas ook nare situaties. Gelukkig is de rust enigszins wedergekeerd en hebben wij vanuit IOM geluisterd naar de verhalen van migranten. Zo hebben we nog iets kunnen betekenen en weet men ons makkelijk te vinden als het nodig is.”  

links Sterre, rechts Advina